Eucalyptus in Portugal - een heet hangijzer
De ene na de andere grote en zware vrachtwagen, beladen met houtstammen, rijdt over de weg. Vanwege hun gewicht vernielen ze de straten. Ze vervoeren de stammen van de eucalyptusbomen naar de celluloseverwerkende industrie in het midden van het land. "Normale" vrachtwagens mogen niet op straat als hun lading zo zwaar is, maar deze reuzen hebben een speciale vergunning.
Eucalyptus is de meest voorkomende boomsoort in Portugal. 25,4% van al het bosgebied wordt ingenomen door deze boom. Dat komt neer op 812.000 hectare. Ter vergelijking: kurkeik beslaat 23% van de bossen en pijnbomen zijn goed voor 22,3%. Nog een bijzonderheid: van alle bossen in het land is 93% in privébezit!
De eucalyptusboom is gemakkelijk te herkennen aan de typische bladeren, geschubde schors en natuurlijk de karakteristieke geur. Eucalyptus globulus, de soort die in Portugal groeit, komt oorspronkelijk uit Tasmanië (Australië) en werd hier in 1866 geïntroduceerd. Hij staat ook bekend als Blue Gum Eucalyptus. Deze naam komt van het feit dat een jong boompje een blauwgroene kleur heeft. Hij wordt een paar jaar later pas groen.
Naast het hout van de boom hebben ook de bladeren een waarde. Deze bevatten namelijk essentiële oliën met vele eigenschappen. De olie van de Eucalyptus is antibacterieel, schimmelwerend, ontstekingsremmend, reinigend, desinfecterend en insectenwerend. Het wordt ook veel gebruikt als smaakstof.
In de tweede helft van de twintigste eeuw nam de productie van eucalyptus een vlucht en bracht de Portugese cellulose- en papierproductie internationale bekendheid. De grootste producenten zijn Portucel Soporcel en Altri. Ze produceren gebleekte pulp en papier. Het succes van de cellulosefabrieken werd door velen toegejuicht, omdat het een belangrijke bijdrage levert aan het Bruto Nationaal Product van Portugal en banen creëert.
Vanwege het succes van de celluloseproductie wilden de grote bedrijven meer grond voor het planten van nieuwe eucalyptus. Veel landbouwgrond is vervangen door eucalyptusplantages en soms moesten zelfs kurkeiken wijken voor deze lucratieve boom. Deze ontwikkeling resulteerde in een invasieve monocultuur en een verlies aan biodiversiteit.
De lokale bevolking en milieuactivisten zijn hier niet blij mee. Ze zeggen dat de eucalyptus te veel water verbruikt, waardoor het grondwaterpeil en dus de kwaliteit van de grond daalt. Daarom heeft de eucalyptus volgens de milieuactivisten desastreuze gevolgen voor de omringende flora en fauna.
Een eucalyptus groeit zeer snel en het is daarom voor landeigenaren verleidelijk om aan te planten. Binnen een paar jaar worden de bomen al volwassen en kunnen geoogst worden. Daarna lopen de bomen nogmaals uit en kunnen een aantal jaren later nogmaals geoogst worden. Helaas is het heel erg moeilijk om daarna weer iets anders in deze grond te laten groeien. Je zult de bomen met wortel en al moeten verwijderen en zelfs dan kan het lang duren voor de inheemse bomen er weer kunnen floreren.
Maar er kleven nog andere nadelen aan deze bomen: ze zijn licht ontvlambaar en kunnen zelfs exploderen als ze in brand staan. Hierdoor zijn sommige branden in Portugal erg moeilijk te bestrijden. Daarnaast is de celluloseproductie zelf (het koken van het hout met toevoeging van chemicaliën) ook niet echt milieuvriendelijk. Daarom zal Eucalyptus altijd een heet hangijzer zijn en zal er altijd een gespannen relatie zijn tussen de economische voordelen van de eucalyptus en de nadelige effecten van de productie.
Helaas is het een vicieuze cirkel. Bosbranden versterken de woekereigenschappen van de eucalyptus alleen maar. De zaden, stompen en wortels die in een bosbrand waren worden niet door vuur vernietigd, maar verspreiden zich alleen maar meer. Op lange termijn worden zo hele ecosystemen compleet veranderd. De geur van eucalyptus is bovendien niet prettig voor Europese dieren, waardoor er weinig leven in deze bossen met monocultuur bestaat.
Niettemin, als ze hier en daar in kleine groepen worden geplant, zien deze groenblijvende en snelgroeiende bomen er mooi uit in het landschap. De bijen verzamelen nectar van de bloemen en zo heeft de hoogwaardige lokale honing een karakteristiek aroma. Ze functioneren ook goed als windscherm. Het geluid van de wind die door het gebladerte van de eucalyptusbomen waait, doet me denken aan het geluid van de golven van de zee die het strand raken. En een handvol gedroogde bladeren is perfect voor een lekker geur uit de houtkachel in de winter. Zorg er echter voor dat je huis niet te dicht bij deze zeer brandbare bomen staat.
Sinds de grote bosbranden van 2017 is het verboden om nog nieuwe plantages met Eucalyptus aan te leggen en zijn er strengere eisen gekomen voor het schoon houden van je land. Je bent bijvoorbeeld verplicht op het platteland om binnen een cirkel van 50 meter rondom gebouwen alles brandveilig te maken. Ook mag er niet meer gebouwd worden in "rode" brandgevaarlijke zones.
Op termijn zijn de grote gevaren voor meer branden vooral gelegen in de ontvolking van het platteland, waardoor het land niet meer gebruikt wordt voor kleinschalige landbouw en om het vee te laten grazen. Ook de opwarming van de aarde met de daarmee gepaard gaande verdroging helpen hierbij niet mee.