Calçada Portuguesa - het prachtige straatmozaïek van Portugal
Calçada Portuguesa, een Portugese kunstvorm die trottoirs, pleinen en andere voetgangersgebieden siert, is nu een nationaal immaterieel cultureel erfgoed. Alhoewel deze vorm van bestrating lastig is voor wie met hoge hakken loopt, is het absoluut prachtig om te zien en er zijn ware juweeltjes te vinden van deze kunstwerken.
Portugees straatmozaïek is een kunstvorm waarbij figuren en patronen, zoals bijvoorbeeld watergolven, in de straatbetegeling worden verwerkt. Er wordt gebruik gemaakt van zwarte en witte veelhoeken, gehakt uit een goed splijtbare, zachte natuursteen. Vanuit Portugal is deze kunst naar de overzeese koloniën overgewaaid. Met name in Brazilië vindt men ook prachtige voorbeelden van Calçada Portuguesa.
Aangezien het aanleggen van deze mozaïeken erg arbeidsintensief is en groot vakmanschap vereist, is het tegenwoordig erg duur om dit te laten maken en doordoor wordt deze kunstvorm steeds minder toegepast. Door bezuinigingen en gebrek aan vakmanschap liet vervolgens ook het onderhoud steeds meer te wensen over, zodat deze bestrating voor veel mensen gevaarlijke hindernissen ging vormen. Bovendien kun je op de door de jaren glad geworden stenen gemakkelijk uitglijden, vooral op de steile hellingen bergaf. De laatste jaren krijgen echter daarvoor geselecteerde werklozen, onder leiding van twee leermeesters (mestres calceteiros) de gelegenheid het vak te leren op het terrein van de bestratingswerf van Lissabon. Dat heeft al tot veel herstel geleid. Een deskundig gelegd mozaïek is vrijwel volkomen vlak en goed beloopbaar.
Bedreigingen voor de Portugese stoep
De Associação da Calçada Portuguesa is van mening dat deze kunst op verschillende manieren wordt bedreigd, namelijk door: de vermindering van het aantal bestaande meesters; slecht onderhouden bestrating; trottoirs van slechte kwaliteit; concurrentie van andere soorten vloeren; en de afname van het aantal steenwinnings- en verwerkingsindustrieën.
In de jaren twintig van de vorige eeuw waren er nog ongeveer 400 bestratingswerkers in de hoofdstad. Een eeuw later zijn er nog slechts 11 actief. De verklaring voor deze vermindering van werknemers in de sector is te wijten aan de slechte sociale erkenning van het beroep en ook aan de lage beloning.
oorsprong van het Portugese straatmozaïek
De kunst van het plaveien is eeuwenoud, maar deze specifieke vorm van Portugese bestrating begon als bijzondere techniek in de eerste helft van de 19e eeuw, in Lissabon. Daar ontwikkelde het zich tot buitengewone proporties en kwaliteit en breidde zich uit over het hele land en over verschillende continenten. De calçada Portuguesa wordt hoog gewaardeerd om haar schoonheid en economische en ecologische duurzaamheid.
Voor het eerst werd deze techniek toegepast toen een groep gevangenen, "grilhetas" genaamd, een kalkstenen stoep maakte in het Castelo de São Jorge in Lissabon, waar ze gevangen zaten. Dat was in 1842. Na dit werk volgde het werk aan Praça do Rossio, voltooid in 1848, met de naam Mar Largo (wijdse zee), ter ere van de Portugese ontdekkingen. Daarom staat dit plaveisel vol met motieven die verband houden met de zee, zoals windrozen, schelpen, vissen, sterren en zeegolven.
